V Tatrzańskie Seminarium Naukowe
"Edukacja Jutra"

Polana Chochołowska, 14-16 czerwca 1999

Relacja z przebiegu Seminarium

W dniach 14-16 czerwca w sercu Tatr Zachodnich w Schronisku PTTK na Polanie Chochołowskiej odbyło się V Tatrzańskie Seminarium Naukowe "Edukacja jutra". Organizatorami Seminarium były cztery uczelnie: UAM w Poznaniu - Zakład Dydaktyki Ogólnej Wydziału Studiów Edukacyjnych, UŚ Filia w Cieszynie - Instytut Pedagogiki, BWSH w Koszalinie - Wydział Studiów Edukacyjnych, WSP ZNP w Warszawie oraz Agencja Promocji Nauki i Kultury Menos s.c. w Częstochowie.

Obecne V Seminarium było drugim odbywającym się w schronisku PTTK na Polanie Chochołowskiej, pierwsze trzy odbywały się w Zakopanem Jaszczurówce w Domu Pracy Twórczej WSP w Częstochowie. W seminarium udział wzięło 30 pracowników naukowych z 12 uczelni wyższych, w tym pięciu uniwersytetów: Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i jego Filii w Cieszynie, Uniwersytetu Szczecińskiego, oraz Uniwersytetu Warszawskiego a ponadto Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w Koszalinie, Wyższej Szkoły Pedagogicznej Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie WSP w Rzeszowie, WSP w Słupsku, WSP w Częstochowie, AWF we Wrocławiu oraz Politechniki Koszalińskiej. Przewodniczącym Komitetu Naukowego konferencji jest Prof. zw. dr hab. Kazimierz Denek Kierownik Zakładu Dydaktyki Ogólnej Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Tatrzańskie Seminaria Naukowe wyróżnia od innych konferencji nie tylko niecodzienna lokalizacja, ale także i formuła. Oprócz sesji referatowych, na których prezentowane są w tradycyjny sposób doniesienia wszystkich uczestników konferencji, program przewiduje także sesje dyskusyjne w małych grupach na tatrzańskich szlakach turystycznych. Stąd właśnie nazwa konferencji. Na szlakach turystycznych dostojeństwo Tatr sprzyja zacieśnianiu już istniejących więzi i powstawaniu nowych. Powoduje, że dyskusja nabiera nowego nie występującego w innych warunkach wymiaru, wspólnego przeżywania trudu - nie tylko fizycznego, wynikającego z pokonywania trasy, lecz także wynikającego z rozwiązywania dyskutowanych problemów, tak teoretycznych jak i praktycznych dotyczących reformowania polskiej szkoły. W tym roku pogoda nie rozpieszczała uczestników konferencji, a jednak znaleźli sposobność na to by wejść na wszystkie dostępne na szlakach turystycznych szczyty Tatr Zachodnich począwszy od Kasprowego Wierchu i Czerwonych Wierchów a skończywszy na Jarząbczym i Wołowcu. Realizowanym celem tatrzańskiego spotkania było rozważanie uwarunkowań wprowadzania reformy edukacji, prezentacja wyników badań naukowych dotyczących z jednej strony postaw względem reformy a z drugiej nowych propozycji rozwiązań realizowania programów kształcenia oraz dyskusja nad możliwościami konstrukcji, ewaluacji oraz sposobów realizacji nowych programów kształcenia a także dyskusja nad możliwościami zarządzania funkcjonowaniem i kierowania działaniem zreformowanych szkół.

Konferencję otworzył przewodniczący Komitetu Naukowego prof. Kazimierz Denek przedstawiając tematykę i problematykę seminarium jako mapę zagadnień pozostających w kręgu zainteresowań uczestników.

• Prof. zw. dr hab. Kazimierz Denek - "Reforma systemu oświaty. Nadzieje i wątpliwości" - poddaje szczegółowej analizie wyzwania dla edukacji polskiej przełomu stuleci i tysiącleci, w konfrontacji z argumentami krytyków podejmowania reformy systemu edukacji. Wskazuje problemy demokratyzacji polskiego systemu szkolnego oraz społeczne koszty ponoszone przez ten system. Wskazuje na niedostatki polskiego szkolnictwa w zakresie wychowania, celów, treści kształcenia, oceniania uczniowskich osiągnięć szkolnych. Omawia złożoną i trudną sytuację nauczycieli w kontekście reformy edukacji. Wskazuje na nauczycieli jako głównych realizatorów reformy jednakże bez zaangażowania parlamentu, rządu, społeczeństwa, samorządów lokalnych, uczniów i ich rodziców nie są oni w stanie w tej realizacji odnieść sukcesu. Dzieli się własnymi oczekiwaniami i wątpliwościami jakie nasuwa mu nadchodząca reforma.

• Prof. zw. dr hab. Stanisław Palka - "Nauki pedagogiczne a edukacja jutra" - Nakreślił charakterystykę edukacji jutra jako mającą głęboki wymiar humanistyczny, wymiar działalności kształcącej, wychowującej, samokształcącej o wysokiej efektywności. Wymiar humanistyczny realizować się będzie przez wartości indywidualne i grupowe takie jak: podmiotowość ucznia, podmiotowość nauczyciela, samodzielność poznawcza ucznia, samodzielność zawodowa nauczyciela, postawa i aktywność twórcza uczniów i nauczycieli, autonomia nauczycieli, partnerstwo nauczycieli i uczniów, partnerstwo nauczycieli i rodziców, dialog jako metoda wychowania i kształcenia, samokształcenie, demokracja, samorządność uczniów i nauczycieli, tolerancja. Wysoka efektywność wynikać będzie z dobrego rozpoznania specyfik procesów kształcenia i samokształcenia człowieka. Dobre rozpoznanie procesów kształcenia będzie możliwe dzięki systemowi teoretycznej wiedzy pedagogicznej powstającej zarówno w wyniku przetwarzania twórczego wiedzy już osiągniętej jak i w wyniku badań w szczególności pedagogicznych historycznych, empirycznych jakościowych oraz ilościowych, badań porównawczych, oraz badań pogranicza.

• Prof. dr hab. Eugeniusz Piotrowski - "Kierunki zmian w zreformowanej szkole" - podkreśla, że o jakości działania szkoły decyduje nie to, co robią nauczyciele, lecz to jak w niej działają poznawczo uczniowie. Wiedza uczniów przenoszona jest tym trudniej z jednych schematów działaniowych na inne, im bardziej mechanicznie, bez zrozumienia jest przyswajana i im bardziej jest oderwana od systemu kognitywnego ucznia. Wyróżnia 8 sfer w zakresie których kształcenie ogólne wymaga zmian, a mianowicie w zakresie: operacjonalizacji i interioryzacji wiedzy; rozwijania krytycznych postaw względem poznawanej rzeczywistości; kształtowania pozytywnej motywacji do uczenia się; podmiotowości ucznia; pracy nad wyodrębnieniem się własnego "ja" ucznia; procesów uczestnictwa uczniów w społecznych formach tworzenia, przekazu i użytkowania wiedzy; nauczania uczniów współpracy i współdziałania; zapewnienia uczniom rozwoju różnych form twórczości.

• Prof. dr hab. Janusz Gajda - "O nowy humanizm edukacji oparty na harmonii między wartościami uniwersalnymi i utylitarnymi jako wyzwanie jutra" - przedstawia dwie biegunowe tendencje, a mianowicie: edukowanie w oparciu o wartości uniwersalne oraz edukowanie w oparciu o wartości utylitarne. Podkreśla, że edukacja oparta na wartościach uniwersalnych pojmowana jako "paideia" - "regnum homini" ma nadal swój piorytetowy i szerszy wymiar społeczny. Owe biegunowe tendencje w ujęciu kultury i wynikających z nich wartości mogą i powinny być traktowane w edukacji komplementarnie, wtedy może zostać umocniona nasza tożsamość kulturowa, narodowa i ogólnoludzka.

• Prof. dr hab. Ignacy Kuźniak - "Kierowanie i zarządzanie szkołą" - omawia zawiłości, niedopowiedzenia i niekonsekwencje reformy w zakresie zarządzania funkcjonowaniem i kierowania działaniem szkoły na poszczególnych szczeblach kształcenia od szkoły podstawowej do liceum.

• Prof. dr hab. Tadeusz Koszczyc - "Wychowanie fizyczne w zreformowanym systemie szkolnym" - poddaje analizie zmiany dotyczące wychowania fizycznego w szkole wprowadzane przez reformę. Stwierdza, że zmiany te nie zawsze są korzystne w szczególności na pierwszym etapie kształcenia w klasach I-III. Wylicza, że dzieci będą miały zajęcia ruchowe w wymiarze zaledwie 27 min dziennie łącznie z koniecznymi zabiegami organizacyjnymi i higienicznymi. Natomiast na poziomie kształcenia w szkole podstawowej i gimnazjum cele kształcenia zostały sformułowane tylko na poziomie instrumentalnym brak natomiast jasno sprecyzowanych celów na poziomie kierunkowym.

• Prof. dr hab. Wanda Woronowicz - "Rola zdziwienia w nadchodzącej edukacji" - ujmuje zdziwienie jako postawę poznawczą o daleko idących implikacjach odwołując się do Platona, Arystotelesa, Schopenhauera. Odwołuje się do koncepcji edukacji refleksyjnej w której przyjmuje się wykształcenie nawyku refleksji przed podjęciem jakiegoś osądu lub działania. W tej to koncepcji upatruje realną możliwość zaistnienia potrzebnej pedagogicznej kategorii dziwienia się.

• Prof. dr hab. Franciszek Bereźnicki - "Nauczanie zintegrowane w świetle badań" - zarysowuje wiele koncepcji pedagogicznych próbujących wskazać nauczycielom najlepszą drogę edukowania na niższym szczeblu nauczania począwszy od J. H. Pestalozziego przez J.Deweya, O. Decroly'ego, K. Linkego, C. Freineta po orientacje współczesne i polskie J. Walczyny, R. Więckowskiego, J. Galanta, H. Sowińskiej, Ł. Muszyńskiej, M. Cackowskiej. Przedstawia własną koncepcje i uzasadnienie nauczania zintegrowanego ze stosowaniem metod poszukujących. Relacjonuje wyniki badań które potwierdziły hipotezę, iż nauczanie zintegrowane ze stosowaniem metod poszukujących odwołujących się do wiedzy i doświadczeń uczniów ułatwiają przyswojenie nowych wiadomości i umiejętności jak też wpływają na rozwój zdolności myślenia a w szczególności na jego płynność, giętkość i oryginalność.

• Dr Tomasz Zimny - "Możliwości zwiększania skuteczności i efektywności kształcenia szkolnego" - przedstawia możliwości zwiększania skuteczności i efektywności kształcenia i ogniska decyzyjne od których owa efektywność zależy. Zmiany w programach kształcenia - decyzje podejmowane są na szczeblu ministerstwa, Zmiany w zarządzaniu i organizacji procesu kształcenia - dyrektorzy szkół na podstawie stworzonych im warunków i dokumentów normatywnych przez ministerstwo i gminy a pośrednio przez Rząd i Parlament, zmiany nauczycieli - decydują uczelnie kształcące nauczycieli, ośrodki doskonalenia zawodowego nauczycieli, dyrektorzy szkół, zmiany w zarządzaniu i organizacji procesu kształcenia i zmiany w programach kształcenia, natomiast zmiany nauczycieli warunkują dalej zmiany procesu kontrolowania i oceniania podmiotów procesu kształcenia, zmiany uświadamiania uczniom celów kształcenia i w końcu zmiany uczniów.

Na seminarium jego uczestnicy wyrazili zainteresowanie kontynuowaniem tatrzańskich spotkań. Prof. Kazimierz Denek zaproponował jako miejsce spotkania w przyszłym 2000 roku Hotel Górski Kalatówki PTTK. Hotel jest położony na wysokości 1198 metrów na Polanie Kalatówki jednej z najpiękniejszych w Tatrach. Schronisko wybudowano w 1938 roku w stylu szwajcarskim według projektu inż. Józefa Jaworskiego. Znajduje się w odległości 1600 metrów od placu w Kuźnicach i 188 metrów wyżej, to jest około 30 minut drogi. Posiada oprócz miejsc noclegowych o wysokim standardzie restaurację, kawiarnię, saunę i siłownię.